Гісторыя

Ужо ў XV ст. Масты з'яўляліся даволі вялікім гандлёвым паселішчам, якое размяшчалася на скрыжаванні гандлёвых шляхоў: воднага - Нёмана і сухапутнага – з Брэста ў Вільню (сучасны Вільнюс). Упершыню ў гістарычных дакументах Масты згадваюцца як мястэчка і цэнтр воласці Гродзенскага павета ў 1486 г. 

У 1539 г. у мястэчку быў узведзены касцёл, зямельны ўчастак пад яго будаўніцтва выдзеліла каралева Бона, жонка вялікага князя ВКЛ і караля Польшчы. Паводле рэвізіі 1561 г., у Мастах мелася 9 вуліц, паром і прыстань; значнае месца ў гандлі займаў лес, які сплаўлялі па Нёмане ў Гродна, Коўна і Кёнінгсберг. Пасля 1589 г. нёманскае мястэчка знаходзілася ў складзе Гродзенскай эканоміі. Згодна  каралеўскім граматам 1601, 1633, 1653, 1677 гадоў, Масты атрымлівалі абмежаваныя гарадскія вольнасці. Грамата 1633 г. дазваляла тут праводзіць штотыднёвыя таргі і два штогадовыя кірмашы. Пасля 3-га падзелу Рэчы Паспалітай (1795 г.) Масты ўвайшлі ў склад Расійскай імперыі. У 1823 г. Сенат вынес адмысловае рашэнне, якое дае права прыцягваць мяшчан мястэчка „выпраўляць павіннасці нароўні з прыгоннымі". У 1897 г. у Мастах пражывала 2 633 жыхара, мелася народнае вучылішча (заснавана ў 1870 г.) і ліманаднае прадпрыемства. Да 1907 г жалезныя дарогі злучылі Масты з Гародняй, Лідай, Ваўкавыскім. На месцы лесапільнага завода (дзейнічаў з 1893 г.) была заснавана чыгуначная станцыя, з якой звязана нараджэнне сучаснага горада Масты. З верасня 1915 г. па снежань 1918 г. Масты занятыя нямецкімі войскамі. З 1921 г. мястэчка ў складзе Польшчы, цэнтр гміны Гродзенскага павета Беластоцкага ваяводства. У 1927 г. заснавана фанерная фабрыка братоў Канапацкіх, якая пастаўляла сваю прадукцыю для авіяцыйнай прамысловасці (у 1931 г. на фабрыцы працавала 400 чалавек, выраблялася 7 тыс. кубаметраў фанеры).

З 1939 г. - у складзе БССР. 15 студзеня 1940 года Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета БССР у складзе Баранавіцкай вобласці быў створаны Мастоўскі раён, які складаўся з 11 сельскіх Саветаў. У Мастах быў створаны пасялковы савет з правамі гарсавета. 

У 1940 годзе ў раёне дзейнічала 45 школ, у якіх вучыліся больш за сем тысяч чалавек. Былі адкрыты раённы Дом культуры, раённая і 2 сельскія бібліятэкі. Найбуйнейшымі прадпрыемствамі Мастоўшчыны ў тыя гады былі крухмальны завод у вёсцы Рагозніца, фанерны і лесапільны заводы ў Мастах. На фанерным заводзе ўжо ў 1940 годзе працавала 900 чалавек і было выпушчана 16 000 кубаметраў фанеры. Адчувальныя змены адбываліся ў сельскай гаспадарцы. Пачалося стварэнне калектыўных гаспадарак. У жніўні 1940 года ў раёне было 10 калгасаў. На базе помешчыцкага маёнтка ў вёсцы Бялавічы была створана першая ў раёне машынна – трактарная станцыя. 

У жніўні 1941 года большая частка тэрыторыі Мастоўскага раёна была ўключана ў склад трэцяга рэйха і падпарадкавана Усходняй Прусіі. Акупацыйныя ўлады ўвялі прымусовую усеагульную працоўную павіннасць для ўсяго насельніцтва ад 12 да 65 гадоў. Насельніцтва было абкладзена непасільнымі падаткамі і пастаўкамі сельскагаспадарчых прадуктаў у карысць нямецкай арміі. З першых дзён акупацыі пачалася актыўная барацьба насельніцтва раёна з нямецка – фашысцкімі захопнікамі. На тэрыторыі Мастоўскага раёна дзейнічалі падпольныя камсамольскія і антыфашысцкія арганізацыі. Цэнтрам партызанскага руху стала Ліпічанская пушча. Адна з першых партызанскіх груп на Мостовщине была створана ў канцы 1941 года Паўлам Іванавічам Булаком.

Гітлераўцы нанеслі невычэрпныя бедствы насельніцтву Мастоўшчыны. Увесь свет абляцела вестка аб трагедыі вёскі Княжаводцы, якая раздзяліла лёс Хатыні. Падобныя крывавыя злачынствы карнікі ўчынілі ў вёсках Задвор'е, Черленка, Шчара, Шымкі, Пясчанка, Баяры. 23 чэрвеня 1944 года пачалася знакамітая аперацыя «Баграціён» па вызваленні Беларусі ад нямецка-фашысцкіх захопнікаў.

13 ліпеня быў вызвалены Мастоўскі раён. У ходзе кровапралітных баёў за нашу зямлю 15 воінаў былі ўдастоены высокага звання «Герой Савецкага Саюза». 

У гады вайны загінуў 2 681 мірны жыхар. Не вярнуліся з франтоў Вялікай Айчыннай вайны звыш 1000 ураджэнцаў горада і раёна. На Мастоўшчыне былі разбураны, спалены і разрабаваны прадпрыемствы, машынна – трактарная станцыя, культурна – бытавыя ўстановы, жылыя дамы, падарваныя масты праз Нёман. Велізарны ўрон быў нанесены фанерным і лесапільнаму заводам. 

З вялікім энтузіязмам жыхары малады Мастоўшчыны ў пасляваенны час ўзяліся за пад'ём народнай гаспадаркі. Разгортвалася жыллёвае будаўніцтва. Да канца 1945 года ў пасёлку Масты было здадзена ў эксплуатацыю больш за 100 камунальных кватэр. У іх перасяляліся сем'і загінуўшых воінаў, інвалідаў вайны, франтавікоў і партызан. Хуткімі тэмпамі вялося індывідуальнае будаўніцтва. Дзяржава аказвала вялікую дапамогу забудоўшчыкам – выдавала крэдыты, будаўнічы лес і іншыя матэрыялы. Пачаліся работы па аднаўленню прамысловых прадпрыемстваў, аўтамабільнага і чыгуначнага транспарту, жыллёва-камунальнай гаспадаркі.

У першыя пасляваенныя гады былі пабудаваны два цагляных завода ў вёсцы Бялавічы, а ў вёсцы Пескі – масласырзавод рэспубліканскага значэння. Да 1949 годзе была завершана рэканструкцыя лесазавода і фанернага завода, дзе быў асвоены выпуск новай прадукцыі. 

Другая палова 50-х гадоў адзначылася поспехамі ў развіцці сельскай гаспадаркі Мастоўшчыны. Прыток у калгасы пісьменнай моладзі і больш за рацыянальнае выкарыстанне тэхнікі садзейнічалі павышэнню ўраджайнасці і ўздыму жывёлагадоўлі. Менавіта тады за высокія паказчыкі ў рабоце вялікая група працаўнікоў вёскі была адзначана высокімі дзяржаўнымі узнагародамі.

 Ордэнам Леніна быў узнагароджаны старшыня калгаса «Савецкая Беларусь»  Іван Уладзіміравіч Тагановіч, ордэна Працоўнага Чырвонага Сцяга ўдастоілася звеннявая калгаса імя Калініна Клаўдзія Антонаўна Заяц. Ордэнам «Знак Пашаны» ўзнагароджаны 18 калгаснікаў, 23 палявода ўзнагароджаны медалямі. Іх працоўны подзвіг працягнулі Крысціна Навумчык, даярка калгаса «Савецкая Беларусь», удастоеных ордэна Працоўнага Чырвонага Сцяга і знакам «Лепшая даярка рэспублікі». Высокага звання Героя сацыялістычнай Працы ўдастоена Домна Іванаўна Варац, цялятніца калгаса імя Адама Міцкевіча. Вялікую дапамогу працаўнікам вёскі ў уздыме сельскай гаспадаркі аказвалі калектывы прамысловых прадпрыемстваў. Новыя задачы ўсталі перад краінай у гады шостай пяцігодкі. Вялікая адказнае заданне было вызначана ммастоўскім дрэваперапрацошчыкам. Каб павялічыць выпуск прадукцыі, неабходна было правесці рэканструкцыю прадпрыемства без прыпынку вытворчасці. У завадскіх цэхах ўсталёўваліся магутныя айчынныя лушчыльныя станкі – аўтаматы, высокапрадукцыйныя клеевые прэсы, аўтаматычныя нажніцы для рэзкі шпону і іншае абсталяванне. Прыкметна палепшылася тэхналогія вытворчасці. Многае рабілася для механізацыі працаёмкіх і транспартных работ.

Доўгі час у Мастах два прадпрыемствы аднаго і таго ж профілю – фанерны і лесапільны заводы – існавалі самастойна. У 1958 годзе заводы аб'ядналіся. Утварылася новае прадпрыемства – Мастоўскі фанерна–дрэваапрацоўчы камбінат (ФанДОК). Узбуйненае прадпрыемства атрымала больш магчымасцяў пашырыць вытворчасць і асартымент выпускаемай прадукцыі. Да канца шостай пяцігодкі камбінат стаў адным з найбуйнейшых дрэваапрацоўчых прадпрыемстваў рэспублікі. З ростам выпуску прадукцыі пашырыліся эканамічныя сувязі Мастоўскага ФанДОКа. Фанера, якая выпускаецца прадпрыемствам, ішла амаль ва ўсе куткі краіны. Яна выкарыстоўвалася ў аздабленні эскалатараў Маскоўскага метро і залаў Маскоўскага дзяржаўнага універсітэта імя Ламаносава. Прадукцыя камбіната пастаўлялася ў Германскую Дэмакратычную Рэспубліку, Польскую і Венгерскую Народныя Рэспублікі. 

У гады восьмай пяцігодкі набіралі моц маладыя прадпрыемствы – Мастоўскі рамонтны завод і Мостовское раённае аб'яднанне «Сельгастэхніка». На Мастоўскім рамонтным заводзе ў 1961 годзе быў пабудаваны цэх па рэстаўрацыі зношаных дэталяў, які даў магчымасць прадпрыемству штодня з сваіх варот выпускаць па некалькі адрамантаваных трактароў «Беларусь». Раённага аб'яднанне «Сельгастэхніка» пастаўляе тэхніку ў калгасы і саўгасы ў гатовым да працы стане. Збіралася і рэгулявалася яна на базе раённага аб'яднання і адрознівалася больш надзейнай працай на палях раёна. Вопыт мостовчан быў высока ацэнены ў рэспубліцы і неўзабаве атрымаў паўсюднае прымяненне. Доўгія гады кіраваў прадпрыемствам заслужаны інжынер сельскай гаспадаркі, лаўрэат дзяржаўнай прэміі Савета Міністраў СССР Васіль Лявонавіч Валадось. Адчувальныя змены адбыліся ў сацыяльнай сферы, павялічылася жыллёвае і культурна-бытавое будаўніцтва як у Мастах, так і ў сельскай мясцовасці.

 У сувязі з ростам будаўнічых работ у верасні 1967 года ў Мастах створана новая будаўнічая арганізацыя – перасоўная механізаваная калона № 53, а ў верасні 1968 года – перасоўная механізаваная калона № 11. Змяняў аблічча горад Масты. Быў распрацаваны генеральны план-праект развіцця і забудовы яго на 30 гадоў. Ажыццяўленне плана пачалося з стварэння адміністрацыйна-грамадскага цэнтра. Аснову склалі Дом Саветаў, раённы вузел сувязі, дом быту, універмаг. Пабудаваны кінатэатр «Сучаснік», гасцініца «Масты». У 1972 годзе быў спраектаваны і пабудаваны адзіны ў рэспубліцы большепролетный пешаходны мост арыгінальнай канструкцыі. Ідэя яго ўзвядзення належала Яўгену Цітовічу Радкевічу генеральнаму дырэктару Мастадрэва. У 1974 годзе адноўлены аўтадарожны мост праз Нёман, які звязаў цэнтр горада з яго левабярэжнай часткай. Паспяховымі для развіцця раёна сталі 80 – я гады. За дасягнуты рост ураджайнасці, павышэнне вытворчасці прадукцыі сельскай гаспадаркі па выніках працы ў 1982 годзе Мастоўскі раён быў узнагароджаны трыма пераходзячымі Чырвонымі Сцягамі ЦК КПБ, Савета Міністраў БССР і ЦК ЛКСМБ. У 1983 годзе раён стаў пераможцам Усесаюзнага сацыялістычнага спаборніцтва за дасягненне найлепшых вытворчых паказчыкаў і ўзнагароджаны пераходным Чырвоным Сцягам ЦК КПСС і Савета Міністраў СССР. Высокіх узнагарод ўдастоіліся калгас «Дубна» імя Валковіча і калгас «Шчара». Лепшым у краіне быў прызнаны калектыў Крухмальнага завода. У 1986 годзе Указам Прэзідыума Вярхоўнага Савета Беларускай ССР за поспехі ў сацыяльна – эканамічным і культурным развіцці горад Масты быў узнагароджаны Ганаровай граматай. Неаднаразова горад атрымліваў пераходзячы Чырвоны Сцяг за ўзорны санітарны стан, добраўпарадкаванне і азеляненне. Сёння Мастоўскі раён – паўнапраўны суб'ект гаспадарання нашай краіны. Мастоўшчына жыве і развіваецца. Актыўна вядзецца новае будаўніцтва і рамонт будынкаў, добраўпарадкоўваюцца вуліцы і двары. Узводзяцца новыя жылыя дамы і мікрараёны.

Сёння аграпрамысловы комплекс Мастоўшчыны развіваецца ў новых умовах, але менавіта тая пераемнасць унікальнага вопыту савецкага пакалення сельскіх працаўнікоў дазваляе дабівацца поспехаў. Мастоўшчына з году ў год дасягае высокіх паказчыкаў у развіцці сельскай гаспадаркі і з'яўляецца адным з лепшых раёнаў Гродзенскай вобласці. Не выпадкова другі рэспубліканскі фестываль–кірмаш працаўнікоў вёскі «Дажынкі» прайшоў у Мастах. Было гэта ў верасні 1997 года. У 2009 годзе Мастоўскі раён заняў 3 месца ў рэспубліцы па ўраджайнасці збожжавых і зернебабовых культур з ураджайнасцю 53,6 цэнтнера з гектара. У 2012 годзе раён прызнаны пераможцам рэспубліканскіх спаборніцтваў за дасягненне высокіх паказчыкаў на ўборцы ўраджаю збожжавых і зернебабовых культур і на галоўным свяце хлебаробаў фестывалі-кірмашы «Дажынкі – 2012» у Горках узнагароджаны Ганаровым дыпломам. 

Ажыццяўляецца мадэрнізацыя прамысловых прадпрыемстваў. Рэалізуюцца інавацыйныя праекты. У 2014 годзе адкрытым акцыянерным таварыствам «Мастоўдрэў» рэалізаваны самы маштабны праект у Гродзенскай вобласці па развіцці дрэваапрацоўчай прамысловасці. Адкрытым акцыянерным таварыствам «Рогозницкий крухмальны завод» вырабляецца мадыфікаваны крухмал, які выкарыстоўваецца ў нафтахімічнай прамысловасці. Прадукцыя, вырабленая на Мостовщине, пастаўляецца ў 18 краін свету. Экспарт тавараў у 2014 годзе склаў больш за 27 мільёнаў долараў ЗША. У эканоміку раёна прыцягнута 1 трыльён 576 мільярдаў рублёў інвестыцый. Па выніках работы за 2013 год Мастоўскі раён у намінацыі «За достигутые высокія паказчыкі ў развіцці гандлю і сферы паслуг» у Гродзенскай вобласці заняў трэцяе месца, а ў намінацыі «За дасягнутыя высокія паказчыкі ў сацыяльна – культурным развіцці» – другое. 

Далёка за межамі раёна ведаюць нашых спартсменаў. Ёсць сярод іх удзельнікі і пераможцы чэмпіянатаў Еўропы і Свету, а таксама Алімпійскіх гульняў. У 1976 годзе удзельнікам Алімпійскіх гульняў у Манрэалі быў Здзіслаў Сарока, у 2000 годзе на алімпійскіх гульнях у Сіднэі прымалі ўдзел Святлана Вакула і Алена Беть.

Імя нашай малой радзімы працягвае гучаць і сёння. У 2014 годзе Алег Юрэня стаў чэмпіёнам Еўропы па веславанні на байдарках і каноэ, які праходзіў у Германіі. Дзмітрый Лапата заняў другое месца на чэмпіянаце Еўропы сярод юніёраў. У 2015 годзе ён стаў стыпендыятам Прэзідэнцкага спартыўнага клуба. Падрыхтоўкай спартсменаў займаецца Цэнтр алімпійскага рэзерву па веславанні на байдарках і каноэ, які сёння ўзначальвае заслужаны трэнер БССР Пётр Станіслававіч Рудевич. 

Па выніках працы за 2014 год Мастоўскі раён у намінацыі «За дасягнутыя высокія паказчыкі ў будаўніцтве і развіцці будаўнічай індустрыі» ў Гродзенскай вобласці заняў другое месца. Па выніках працы за 2017 год Мастоўскі раён у намінацыі у намінацыі «За дасягнутыя высокія паказчыкі ў сацыяльна-культурным развіцці» заняў трэцяе месца. 

На абласным фестывалі-кірмашы «Дажынкі – 2018», які праходзіў у г. Іўе, Мастоўскі раён узнагароджаны Дыпломам I ступені за навядзенне парадку на зямлі. 

У рамках рэалізацыі дзяржаўнай праграмы развіцця і адраджэння сяла на 2005 – 2010 гады ў раёне добраўпарадкавана 16 аграгарадкоў: 

• 2005 г. – Лунна;

• 2006 г. – Глядавічы, Гудзевічы, Дубна; 

• 2007 г. – Вялікія Азёркі, Масты Правыя, Вялікая Рагозніца; 

• 2008 г. – Курылавічы, Мілевічы, Мікелевўіна; 

• 2009 г. – Харціца, Зарудаўі, Пяскі;

• 2010г. – Пацевічы, Стральцы, Струбніца.